Ursula von der Leyen en professor Peter Strohschneider hebben de resultaten van de 'Strategische Dialoog over de Toekomst van de landbouw in de EU' gepresenteerd. Doel van deze strategische dialoog was het uitwerken van een gedeelde visie op de Europese landbouw. Von der Leyen neemt deze input mee in haar beleidsplannen voor de komende vijf jaar.
Via Europese koepelorganisatie Copa-Cogeca was LTO betrokken bij het opstelproces. LTO-voorzitter Ger Koopmans: "Met dit rapport wordt de onderhandelingspositie van Nederland in Brussel versterkt. Ik zie aanknopingspunten die goed aansluiten op de ambities uit het hoofdlijnenakkoord van het nieuwe kabinet". Koopmans vervolgt: "Maar met dit rapport zijn we er niet. Er is werk aan de winkel om deze kansen te verzilveren en het Europese en Nederlandse beleid ook écht te verbeteren."
Het rapport, dat meer dan 100 pagina's dik is, start met een aantal belangrijke waarden. Ten eerste, het belang van onze landbouw voor de Europese voedselvoorziening. En ten tweede, het belang van onze landbouw voor de geopolitieke (handels)positie van Europa. Koopmans: "Op dit onderwerp heeft LTO de voorbije jaren zwaar ingezet. Vanuit strategisch oogpunt is het cruciaal dat het Europese continent – ook op langere termijn – over voldoende voedselautonomie blijft beschikken. De oorlog in Oekraïne en toenemende handelsspanningen met China illustreren dat belang. We hebben dat deze zomer nog in een studie laten onderbouwen door Instituut Clingendael. Het is ontzettend waardevol dat het rapport deze waarden zo nadrukkelijk onderschrijft. Het belang van voedselzekerheid staat politiek steeds prominenter op de agenda. Dat zien we ook in eigen land, met de naamswijziging van het ministerie van LVVN. Dit rapport stelt dan ook terecht dat de strategische rol van de Europese landbouw in alle besluiten van de Europese Unie moet worden meegenomen. De export van ons duurzaam geproduceerd voedsel wordt een geopolitieke troef voor de Europese Unie."
Verduurzaming
In de Europese Unie wordt al decennialang geïnvesteerd in verduurzaming van de land- en tuinbouw. Dit verduurzamings-pad wordt in het rapport onderschreven, ook voor de verdere toekomst. Circulariteit maakt daar een belangrijk onderdeel van uit, waarbij 'recovered nitrogen' (renure) expliciet genoemd wordt als optie voor duurzaam nutrienten management. En de Europese Unie gaat boeren en tuinders financieel steunen bij investeringen in innovaties. Koopmans: "Wat nieuw is – en wat mij betreft is dat ook echt een trendbreuk met de vorige Europese Commissie – is dat in het rapport nadrukkelijk wordt uitgesproken dat deze verduurzaming voor boeren en tuinders winstgevend moet zijn. Europa blijft inzetten op verduurzaming, maar wel op een realistische en menselijke manier. Soms is verdere verduurzaming simpelweg niet mogelijk, omdat de overheid of de markt niet de juiste voorwaarden scheppen om te verduurzamen én winstgevend te zijn. Dit rapport trekt een duidelijke ondergrens: een goed inkomen voor boeren en tuinders is een randvoorwaarde om stappen te kunnen en moeten zetten. Dat sluit uitstekend aan op onze eigen LTO Toekomstvisie 2030."
Stapeling
Bij de verdere verduurzaming van de Europese land- en tuinbouw is 'niemand gehouden aan het onmogelijke'. Met die kanttekening laat Von der Leyen zien dat ze de boerenprotesten van dit voorjaar serieus heeft genomen. De stapeling van wet- en regelgeving, én het gebrek aan aandacht voor de effecten daarvan op het inkomen van boeren en tuinders, was een belangrijke oorzaak van deze protesten. In het rapport committeren de opstellers zich aan bestaande natuur- en milieurichtlijnen. Maar daarbij wordt heel nadrukkelijk vermeld dat er wél gezocht wordt naar mogelijkheden om de implementatie te verbeteren – in bijzonder met betrekking tot de Nitraatrichtlijn en de Vogel- en Habitatrichtlijn.
Koopmans: "Het rapport zegt niet dat deze EU-richtlijnen worden opengebroken, maar wél dat er gekeken wordt naar hoe deze richtlijnen beter geïmplementeerd kunnen worden in (nationale) wetgeving. In de tekst staan aanknopingspunten om bijvoorbeeld het mest- en natuurbeleid te herzien. Dit sluit aan op de wens van het nieuwe kabinet om bijv. de Nitraatrichtlijn op onderdelen aan te passen. Deze richtlijn wordt komend jaar periodiek herzien, en dit rapport zal een grote steun zijn als het kabinet de uitwerking daarvan aan wil passen." Datzelfde geldt voor de Vogel- en Habitatrichtlijn en wat LTO betreft ook voor de Natuurherstelwet en de Kaderrichtlijn Water: voor al deze richtlijnen en verordeningen geldt dat er bij de implementatie aandacht moet zijn voor de vraag hoe doelen zich verhouden tot de praktijk van het boerenerf.
Een afspraak uit het rapport die voor Nederland van groot belang kan zijn, is dat er meer ruimte komt voor doelsturing en maatwerk. Koopmans: "Als boeren en tuinders in een regio of een lidstaat laten zien dat ze hun zaken op orde hebben, kunnen ze uitgezonderd worden van generieke maatregelen. Daar zie ik goede aanknopingspunten om opnieuw met de commissie in gesprek te gaan over bijvoorbeeld de derogatie. Acute problemen zoals de mestcrisis zijn met dit rapport nog niet van tafel. Maar het biedt ons Nederlandse kabinet een betere uitgangspositie om daarover het gesprek aan te gaan."
Basishouding
Koopmans vervolgt: "Dit rapport straalt uit dat deze nieuwe Europese Commissie vanuit een andere grondhouding om wil gaan met onze boeren en tuinders. Von der Leyen maakt duidelijk dat de tijd van top down-sturing met in-beton-gegoten-beleid voorbij is. Het is afgelopen met de rigide, eenzijdige aanpak van de vorige Europese Commissie waarin boeren X procent moeten reduceren in jaar Y. Ja: boeren moeten duurzaamheidsdoelen halen, maar als die ambitie niet gehaald wordt, gaat Europa niet meer dreigen met rechtszaken en sancties. Dan is de vraag: 'waarom lukt het niet en wat is er nodig om wél stappen te zetten op die ambities?'"
Budget
Duurzaamheidsinvesteringen kosten geld terwijl het inkomen van boeren en tuinders onder druk staat – en we het politiek en maatschappelijk belangrijk vinden dat gezond voedsel voor iedereen betaalbaar blijft. In de komende jaren zal Europa fors investeren in het behouden en versterken van een vitale, duurzame en concurrentiekrachtige landbouw in Europa. Tot 2042 blijft de directe inkomenssteun uit het Gemeenschappelijk Landbouwbeleid (GLB) overeind. Binnen het GLB wordt een knip gemaakt. Enerzijds is er een sociaaleconomisch spoor (directe inkomenssteun) waarbij minder eisen zullen gelden met betrekking tot conditionaliteit. Anderzijds groeit binnen het GLB het financiële spoor dat gericht is op milieu- en plattelandsversterking. Naast behoud van het GLB komt er een Europees transitiefonds. Als boeren en tuinders natuur- en milieudoelen niet halen, wordt gebiedsgericht gekeken welke investeringen kunnen helpen om doelen wel te halen. Een vrijwillige Europese opkoopregeling kan daar onderdeel van uitmaken. Dwang is uitgesloten. Tenslotte stelt de Europese Centrale Bank een leenfaciliteit van drie miljard euro beschikbaar waarmee boeren kunnen investeren in verduurzaming van hun bedrijfsvoering.
Compromis
Bij de strategische dialoog waren 29 organisaties uit de agrovoedingsketen betrokken. Naast Copa Cogeca en de jonge boeren-koepel CEJA betrof dit ook het bedrijfsleven, financiële instellingen, NGO's en kennisinstellingen. Koopmans: "De uitkomsten van de dialoog zijn een compromis. Maar wel een compromis waarmee we een betere basis leggen voor ons toekomstige landbouwbeleid. Ik ben er van overtuigd dat er voor boeren en tuinders veel goede en waardevolle elementen in zitten. Tegelijkertijd krijg je in een compromis nooit op alle onderdelen je zin. Het is helaas niet gelukt om harde afspraken te maken over de toelating van nieuwe genomische technieken (NGT's). Gedwongen krimp van de veestapel hebben we uit het rapport weten te houden. Dat was een red line voor Copa Cogeca. Maar de teksten die erin staan over voeding en de aanpassing van ons dieet, daar heb ik dan weer helemaal niks mee. Zo gaat dat in een onderhandeling."
Status
De vraag welke status dit rapport heeft, is (nog) niet eenvoudig te beantwoorden. De inhoud ervan wordt vooralsnog niet één-op-één in nieuw Europees beleid gegoten. De inhoud is nog niet afgestemd met de Europese Commissie en het Europees Parlement. Dat betekent niet dat het belang ervan onderschat moet worden. Von der Leyen zelf noemt het een 'guidance document'. "Toch is het meer dan een inspiratiedocument", zegt Koopmans: "Dit rapport laat zien waar voor Von der Leyen in de komende jaren de prioriteit ligt bij het hervormen van het Europese landbouwbeleid. Wij zullen kritisch volgen dat Von der Leyens nieuwe Europese Commissie ook echt langs deze lijnen gaat werken. En we zetten er als LTO op in dat de goede afspraken die in dit rapport staan door de Europese Raad, de Europese Commissie én het Europees parlement uitgewerkt worden in beter beleid." Er wordt een zogenaamde 'cockpit' ontwikkeld waarin boeren en tuinders, bedrijfsleven, overheden en maatschappelijke organisaties de Commissie permanent kunnen adviseren over hoe beleid in praktijk doorwerkt. Koopmans: "Daarmee komen boeren en tuinders. veel meer dan in het verleden het geval was, aan het roer van beleid en de praktische uitwerking daarvan."
Erkenning van jonge boeren
NAJK meldde blij te zijn met de erkenning van de rol van jonge boeren en met de concrete aanbevelingen om hun positie te versterken. "Een fonds van 3 miljard euro, beschikbaar gesteld door de Europese Investeringsbank laat zien dat jonge boeren in Europa een plek verdienen", zegt Boom. Het NAJK roept de Europese beleidsmakers op om de aanbevelingen uit het rapport te omarmen en op te nemen in hun beleidsplannen. "Als er ooit een moment is om stakeholders actief te betrekken bij de plannen voor landbouw en voedsel, dan is het nu. Schouders eronder en aan de slag!"
Klik hier voor het officiële rapport.
Bron: LTO
Voor meer informatie:
NAJK
Bemuurde Weerd OZ 12
3514 AN Utrecht
Tel: 030-2769863
[email protected]
www.najk.nl